Każdej osobie zatrudnionej w Polsce na podstawie umowy o pracę przysługuje pięć podstawowych przywilejów, które wynikają bezpośrednio z Kodeksu Pracy. Pracodawca zobowiązany jest do ich przestrzegania, a za ich złamanie grozi mu odpowiedzialność karna – od kar grzywny, po ograniczenie wolności. Jakie prawa przysługują pracownikowi? O tym w dzisiejszym artykule.
Podstawowym dokumentem, który reguluje stosunek pracy pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, jest umowa o pracę. Z kolei podstawowym prawem, jakie wynika z Kodeksu Pracy, jest prawo do wykonywania pracy w zgodzie z warunkami, jakie w tej umowie zostały określone. Warto wiedzieć, że nie mogą one być mniej korzystne niż to, co wynika bezpośrednio ze wspomnianej ustawy.
Aby umowa o pracę była ważna, musi zawierać kilka kluczowych elementów. Po pierwsze – określać strony stosunku pracy. Po drugie – określać rodzaj umowy. Po trzecie – określać warunki pracy oraz płacy za wykonywane obowiązki. Ponadto, powinny zostać w niej uregulowane kwestie związane z miejscem wykonywania pracy, wynagrodzeniem rozbitym na składniki, wymiarem czasu pracy oraz terminem jej rozpoczęcia.
Kolejnym przywilejem pracownika zatrudnionego w oparciu o umowę o pracę, wynikającym z przepisów prawa, jest godziwe wynagrodzenie wypłacane przynajmniej raz w miesiącu, w z góry ustalonym, stałym terminie.
Oznacza to, że wysokość wypłaty powinna odpowiadać kwalifikacjom zatrudnionego, rodzajowi obowiązków, jakie sprawuje, jak również ilości i jakości świadczonej przez niego pracy. Ewentualne potrącenia dokonywane przez pracodawcę muszą mieścić się w granicach, które przewiduje prawo.
Ponadto, wynagrodzenie pracownika zatrudnionego na umowę o pracę musi odpowiadać przynajmniej minimalnemu wynagrodzeniu, jakie w danym roku określone jest przez ustawę. Wypłata musi być takiej wysokości, by zapewnić pracownikowi i jego rodzinie godne życie. W dodatku, musi być równa wynagrodzeniu innej osoby, która zajmuje dokładnie to samo stanowisko i która wykonuje dokładnie tę samą pracę.
Nierówności w wynagrodzeniu mogą stanowić podstawę do złamania zakazu dyskryminacji. Jednak nie tylko one. Zasada równości pracowniczych odnosi się również do płci. Choć jest to w Polsce (i na świecie) temat wciąż kontrowersyjny, Kodeks Pracy dokładnie reguluje tę kwestię, jeśli stosunek pracy świadczony jest w oparciu o umowę o pracę.
Bez względu na to, czy pracownikiem jest kobieta czy mężczyzna, obojgu pracodawca jest zobowiązany zapewnić równy dostęp do podjęcia pracy i rezygnacji z niej, warunków zatrudnienia (w tym wynagrodzenia), awansów, jak również dostępu do szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe.
I choć taka dyskryminacja najczęściej dotyczy płci, warto wiedzieć również o tym, że ustawa nakazuje zasadę równości praw pracowniczych ze względu na wiek, religię, wyznanie, narodowość, rasę, pochodzenie etniczne, niepełnosprawność, przekonania polityczne, orientację seksualną, przynależność związkową, ale i wymiar czasu pracy (pełny vs niepełny, umowa na czas określony vs umowa na czas nieokreślony).
Wśród podstawowych przywilejów pracowniczych znajduje się również ten związany z wypoczyczynkiem. Gwarantują go przepisy odnoszące się do czasu pracy, dni wolnych od pracy oraz urlopów wypoczynkowych.
Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin dziennie i 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, dla okresu rozliczeniowego, który nie przekracza 4 miesięcy. Łącznie z ewentualnymi nadgodzinami, nie może on przekroczyć 48 godzin w ustalonym między pracownikiem a pracodawcą okresie rozliczeniowym. Warto wiedzieć, że liczby te odnoszą się zarówno do czasu, w którym osoba zatrudniona na umowę o pracę przebywa do dyspozycji firmy w zakładzie pracy, jak i poza nim, w innym miejscu, które wyznaczy jej pracodawca.
Każdemu pracownikowi w jednym tygodniu przysługuje przynajmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który obejmuje przynajmniej 11 godzin na dobę. Może on także skorzystać z płatnego urlopu wypoczynkowego, którego coroczny wymiar wynosi od 20 dni (jeśli zatrudniony jest poniżej 10 lat) do 26 dni (jeśli zatrudniony jest przynajmniej od 10 lat). Po uzgodnieniu z pracodawcą, tego typu wolne dni mogą być przez pracownika wybrane jako nieprzerwany wypoczynek lub w podziale na kilka urlopów.
Ponadto, ma on prawo do wypoczynku w dni ustawowo wolne od pracy, czyli wszystkie niedziele oraz różnego rodzaju święta, np. Święto Niepodległości, Święto Trzeciego Maja.
Ostatnim z podstawowych przywilejów pracownika zatrudnionego na umowę o pracę jest prawo do wykonywania swoich obowiązków w warunkach bezpiecznych i higienicznych.
W związku z tym, pracodawca ma obowiązek zapewnienia w zakładzie organizacji pracy zgodnej z BHP, stosując w tym celu nowoczesne rozwiązania technologiczne.
Ewentualne spory między pracownikiem a pracodawcą, związane z uchybień w przestrzeganiu przepisów Kodeksu Pracy w zakresie pracowniczych przywilejów, rozstrzygane są przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. Ustawodawca sugeruje jednak, by obie strony w pierwszej fazie starały się tego typu sprawy załatwiać polubownie, a wejście na drogę sądową traktowały jako ostateczność.